Ιστορία

Στο χωριό Κοτιτσά ή Γκοτιτσά (αργότερα Σκούπα) του νομού Αρτας και στη θέση όπου σήμερα είναι χτισμένος ο ναός του Αγίου Νικολάου Σκούπας, υπήρχε η ομώνυμη Μονή, για την οποία ο δάσκαλος του γειτονικού χωριού Πλατανούσα, Σωκράτης Γεωργούλας (Λαϊκές ζωγραφιές απ' την Ήπειρο, σελ.53-54), αναφέρει ότι: «Το μοναστήρι ήταν χτισμένο εκεί όπου βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Νικολάου Καρυδέας και είχε μετόχιον την Θεοτόκο Πλατανούσης.

Το μοναστήρι ήταν θαυματουργό και είχε μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία. Τα πολυάριθμα κοπάδια του έβοσκαν στη θέση Ζιάκα της Πλατανούσας. Στο μοναστήρι ζούσαν 40 καλόγεροι και 40 καλογριές, οι οποίες κατάγονταν από την Σκούπα. Το γάλα εκ του «Λάκου της Ζιάκας» έφθανε στη θέση Κλεισούρα Σκούπας με τη βοήθεια υπόγειου αγωγού. Δια του αγωγού αυτού συνεννοούνταν οι τσοπάνηδες και ο επικεφαλής τους καλόγερος με το μοναστήρι.

Κάποτε κλέφτες λιάπηδες πήραν τα πρόβατα του μοναστηριού κι εφόνευσαν τους τσοπάνους. Όταν μάλιστα ήρθε η σειρά του καλόγερου, αυτός τους παρακάλεσε να τον αφήσουν να ανεβεί πάνω στη ράχη να αγναντέψει το μοναστήρι με το κιάλι(διόπτρα) και να τραγουδήσει με το τζιουρά του (φλογέρα) ένα τραγούδι. Οι λιάπηδες σεβάστηκαν την επιθυμία του μελλοθάνατου καλόγερου, τον ανέβασαν ψηλά στην κορφή, εκεί όπου ήταν ο αγωγός, τον οποίο αυτοί δεν γνώριζαν. Ο καλόγερος από κει είδε την Πόλκω και τραγούδησε αργά και παραπονεμένα:
Πόλκω πού χτενίζεσαι πίσ' ’ από το σπίτι σου,
ήρθαν μας ληστέψανε πήρανε τα πρόβατα.

Όλα μας τα πήρανε τους τζιοπάνους σφάξανε!

Η Πόλκω αμέσως ειδοποίησε τους Παρουσαίους οι οποίοι «ήταν ανδρειωμένοι». Αυτοί έτρεξαν αμέσως και πρόλαβαν τους κακοποιούς στη θέση «Μπάμπιακο», στο χωριό Μονολίθι. Εκεί τους «κομμάτιασαν όλους» και πήραν τα πρόβατα και τα πήγαν ξανά στο λιβάδι τους στη Ζιάκα. Το μοναστήρι επίσης είχε πολλά αμπέλια. Το κρασί το πουλούσε η καλόγρια στην Κρασοπλή για λογαριασμό του μοναστηριού. Το μοναστήρι διαλύθηκε όταν καταστράφηκε και η Κοτιτσά από τους Τούρκους. Κατά την διάλυσή του οι μοναχοί έκρυψαν τους θησαυρούς τους σε δυο σημεία:

1. Στη θέση Θεοτόκος της Πλατανούσας. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση ο θησαυρός αυτός βρίσκεται «προς το πηγάδι κοντά στον γκρεμό και επικοινωνεί με υπόγειο μυστικό αγωγό με τον ναό που βρίσκεται εκεί. Είναι κλεισμένος μέσα σ'  ένα καζάνι γεμάτο με φίδια. Αλίμονο όμως σ' αυτόν που θα τον σκάψει, αν αντί του θησαυρού ανοίξει το καζάνι με τα φίδια».

2. Το βασικό θησαυρό όμως τον έκρυψαν στη θέση Άγιος Νικόλαος Σκούπας «ανάμεσα σε δυο πετρούλες εκεί που πρωτοβαρεί ο ήλιος». Κατ'  άλλη εκδοχή «ανάμεσα σε δυο δενδράκια ανατολικώς του ναού της Αγίας Τριάδος Πέρα Πιστιανών Άρτης» και κατά Τρίτη εκδοχή, η οποία φαίνεται ως η πιθανότερη ο θησαυρός τοποθετήθηκε μέσα στη στέρνα του μοναστηριού».

Το επεισόδιο της κλοπής των προβάτων της Μονής Κοτιτσάς, που αναφέρει ο Γεωργούλας, θυμίζει το ανάλογο γεγονός της καταστραμμένης επίσης Μονής Μπούλκως της Πράδαλας, στη Λάκα Σουλίου, που αναφέρει ο Μουσελίμης (Λάκα του Μπότσαρη, σελ.69).

Η Μονή Μπούλκως βρισκόταν ανάμεσα στα χωριά Πράδαλα και Βαλανιδιά κι όταν οι κλέφτες πήραν τα πρόβατά της, που έβοσκαν στην τοποθεσία «Το νερό της προβατίνας» ο πιστικός της ειδοποίησε την ηγουμένη του μοναστηριού Μπούλκω, τραγουδώντας με τη φλογέρα:
«Έβγα Μπούλκω στο μπουλκώ
πιάσανε τον πιστικό,
πήρανε τα πρόβατα
και πάνε, πάνε, παν».

Έτσι έτρεξαν οι άνθρωποι του μοναστηριού και γλίτωσαν τα πρόβατα. Για τα θαύματα της Μονής του Αγίου Νικολάου Κοτιτσάς (Σκούπας), ο Γεωργούλας αναφέρει τα εξής:

1. Τούρκοι κάποτε θέλησαν να λεηλατήσουν το μοναστήρι και το παρατηρούσαν από τη θέση «Κουτσιούκη». Οι μοναχοί μόλις το κατάλαβαν μπήκαν καβάλα στα άλογά τους και περιφέρονταν γύρω από το μοναστήρι θέλοντας να επιδείξουν την δύναμή τους. Οι Τούρκοι όμως, κατά θεία δύναμη, έβλεπαν τα άλογα κόκκινα κατά την πρώτη περιφορά και άσπρα κατά τη δεύτερη! Πίστεψαν ότι η δύναμη των υπερασπιστών ήταν μεγάλη και τα παράτησαν.

2. Ένας Τούρκος κάποτε ανέβηκε να κόψει ξύλα σ' ένα δέντρο του μοναστηριού. Όταν έκοψε όσα ήθελε, προσπάθησε να κατεβεί αλλά ήταν αδύνατο. «Το δέντρο τον κρατούσε». Τότε σύμφωνα με την προτροπή των ντόπιων χριστιανών «έταξε» στον άγιο λάδι και κατέβηκε τρομαγμένος.

3. Το κλήμα του μοναστηριού προ ετών άλλαξε χρώμα «δίχως να μπολιαστεί»!

4. Οι παλαιοχωρίτες έκαναν παρατήρηση σε κάποιον γιατί κατέστρεψε με τα ζώα του την περιουσία του μοναστηριού, όταν το μοναστήρι διαλύθηκε. Αυτός όμως δεν ήθελε με τίποτα να παραδεχθεί την ενοχή του. Εκείνη τη στιγμή είδαν όλοι μια δική του γίδα να τρώει ένα κλήμα και του είπαν «να η γίδα σου τρώει ένα κλήμα». Αυτός τους απάντησε ειρωνικά: «Αν ο ’γιος δεν είναι άξιος να φυλάξει τα κτήματά του, τι κάθεται εκεί πέρα». Αμέσως όλοι είδαν τη γίδα να αναποδογυρίζεται και τα κέρατά της να χώνονται μέσα στο χώμα»!

Τέλος για τη μετονομασία του χωριού Κοτιτσά σε Σκούπα, ο Γεωργούλας γράφει:

«Εις την τοποθεσίαν «Κρασοπλή», όπου βρίσκεται σήμερον το Δημοτικό Σχολείον Παλαιοχωρίου Καρυδέας, μια μοναχή του μοναστηριού Άγιος Νικόλαος Καρυδέας, καθημερινώς εφοδιασμένη με κρασί, καθόταν κοντά σε μια στρογγυλή πέτρα, είδος τραπεζίου, και το πουλούσε. Η πέτρα εσώζετο εις την θέσιν της (άκρον της αυλής του Σχολείου) μέχρι το έτος 1965. Από κει περνούσε τότε το «ντερβένι»(είδος καραβανιών).

Τουρκική περίπολος εβίασε την μοναχή. Το γεγονός αυτό ανέφερε εκείνη εις τον ηγούμενο του μοναστηριού.»

Οι μοναχοί αποφάσισαν να τιμωρήσουν τους βιαστές και γι'  αυτό κάλεσαν τους κατοίκους του χωριού να τους βοηθήσουν. Οι κάτοικοι τους ακολούθησαν κι έφθασαν στη θέση «Μπουλιάνα». Εκεί παραδρόμησαν (άλλαξαν δρόμο), για να μην τους καταλάβουν οι Τούρκοι και ακολούθησαν το «Παραδρόμι». Στη θέση «Λύση» συγκεντρώθηκαν όλοι και έλαβαν την τελική και οριστική απόφαση. Βαδίζοντας γρήγορα έφθασαν στη θέση «Κατσιγιάννη» (μείνε Γιάννη). Εκεί τοποθέτησαν την πρώτη ενέδρα. Οι υπόλοιποι έστησαν ενέδρα στη θέση «Καρτέρι του καλόγερου». Οι Τούρκοι μόλις μπήκαν ανύποπτοι στον κλοιό παγιδεύτηκαν και σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από έναν, ο οποίος οπισθοχώρησε και φόνευσε τον επικεφαλής της πρώτης ενέδρας, τον Γιάννη.

Οι Τούρκοι της Φιλιππιάδας, μόλις πληροφορήθηκαν το γεγονός από τον Τούρκο στρατιώτη που κατάφερε να σωθεί έστειλαν στρατιωτική δύναμη για να τιμωρήσει σκληρά τους Κοτιτσιώτες.

Όταν έφθασε η τουρκική δύναμη αντιμετώπισε ισχυρή αντίσταση από τους κατοίκους του χωριού που είχαν οχυρωθεί στη θέση «Μπουλιάνα». Εκεί «και σήμερον βρίσκει κανείς μολύβια και σφαίρες». Οι κάτοικοι τελικά νικήθηκαν και εγκατέλειψαν το χωριό τους στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι κυριολεκτικά το «σκούπισαν» (το σάρωσαν).

Έτσι επικράτησε το νέο όνομα του χωριού   Σκούπα, δηλαδή το μέρος που το πέρασαν με σκούπα οι Τούρκοι.

Βιβλιογραφία
Γεωργούλας Σωκράτης: Λαϊκές ζωγραφιές από την Ήπειρο(Λαογραφικά Ανατολικού Ξηροβουνίου), σελ. 10-11 και 53-54, Ιωάννινα, 1968, ανάτυπο από το περιοδικό «Ηπειρωτική Εστία», τόμος 16ος, 1967.
Μουσελίμης Σπύρος: Η λάκκα του Μπότσαρη, σελ.69, Γιάννενα, 1976.

ΠΩΣ ΠΡΟΗΛΘΕ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

από το http://piotermilonas.blogspot.gr

Στα γενικά αρχεία Άρτας υπάρχουν Οθωμανικά ταπού (τίτλοι ιδιοκτησίας του Σουλτάνου) από το 1865 για τα χωριά Σκούπα και Πιστιανά. Αποτελούν σημαντικά ντοκουμέντα διότι μέχρι την ανεύρεσή τους δεν υπήρχε κανένα σωζόμενο αρχείο – δημόσιο έγγραφο από την Οθωμανική περίοδο, λες και δεν υπήρξε ποτέ εκείνη η εποχή για την Άρτα.
http://gak.art.sch.gr/gsa-gakartas/News/news-Tekm-Mhna.html

 

 

Οθωμανικός τίτλος ιδιοκτησίας (Ταπού) Χρήση Γης στο Τσιφλίκι Σκούπας Άρτας επί Σουλτάνου Αμπντούλ Αζίζ που μεταβίβαζε την χρήση και την επικαρπία του στον τσιφλικά Λύτρα. 1865(Αρχείο κοινότητας Ροδαυγής Άρτας)

Από εκείνη την εποχή μαρτυρείται σε γραπτά επίσημα έγγραφα η ονομασία Σκούπα. Παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Κοτετσά ή Γκοτετσά. Στην Κοτετσά λοιπόν υπήρχε γυναικείο μοναστήρι στον Άγιο Νικόλαο και οι μοναχές πουλούσαν το κρασί από τα αμπέλια της μονής στην τοποθεσία «Κρασοπλή»

 

 

(Πωλώ +κρασί), όπου βρίσκεται σήμερα το ομώνυμο καφενείο στο χωριό μας, στο δρόμο από Βροδώ (Μονολίθι), Ραψίστα (Πλατανούσα), Τζοβίστα (Δαφνωτή), Κοτετσά, Νησίστα (Ροδαυγή) προς Άρτα.

Από κει πέρασε απόσπασμα από Λιάπηδες Τουρκαλβανούς, ήπιε κρασί και βίασε τις καλόγριες. Οι ντόπιοι κάτοικοι της Κοτετσάς θεώρησαν προσβολή το γεγονός και αφού στήσανε ενέδρα (καρτέρι) σκοτώσανε και λιντσάρανε τους Λιάπηδες. Η είδηση έφτασε ως τα Γιάννενα και η τιμωρία αναμένονταν παραδειγματική. Ισχυρό απόσπασμα του Τουρκικού στρατού κατευθύνονταν στο χωριό για να το «σαρώσει». Οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν και όταν έφτασαν οι Τούρκοι σάρωσαν τα άδεια σπίτια , τα έκαψαν και γενικά δεν έμεινε τίποτα όρθιο. «Σκούπα πέρασε από δω και τα σκούπισε όλα;» λέγανε οι διαβάτες και έτσι επικράτησε η ονομασία Σκούπα. Οι νέοι κάτοικοι της Σκούπας ήρθαν από διάφορα χωριά της ορεινής Άρτας, των Ιωαννίνων αλλά και των Τρικάλων. ( Νησίστα, Ραψίστα, Ράμια, Σχωρέτσιανα, Χουλιαράδες κλπ). Στη συνέχεια όπως προείπαμε το χωριό πέρασε στην ιδιοκτησία ενός πλούσιου Τσιφλικά της περιοχής που ονομαζόταν Λύτρας, ο οποίος καταπίεζε τους κατοίκους και επέβαλε βαριά φορολογία. Όλο το χωριό ξεσηκώθηκε εναντίον του και με πρωταγωνιστές τολμηρούς νέους της Σκούπας (Τσιάπαλης, Δασκαλάκης κλπ) τοποθετήθηκαν δυναμίτες στο σπίτι του Τσιφλικά Λύτρα, ο οποίος αναγκάστηκε να έρθει σε διαπραγματεύσεις με τους ντόπιους και να πουλήσει το χωριό στους κατοίκους (δάσος και χωράφια) πριν την απελευθέρωση της Ηπείρου.

 

Πληρεξούσιο εξαγοράς χωριού Σκούπα Άρτας Γ.Α.Κ-ΑΡΧΕΙΑ Ν. ΑΡΤΑΣ
http://www.internationalarchivesday.org/wordpress/?portfolio=archeia-n-artas

Οι υποφαινόμενοι χωριανοί Σκουπιώται όλοι κοινώς, σήμερον δεκάτην Ιουνίου 1912 βάνομε γενικούς πληρεξουσίους δια την εξαγοράν του χωρίου μας

1) Τον Χρήστο Γ. Γάλλιον, 2) Τον Κωνσταντίνον Γ. Γεωργάκην, 3) Τον Δημήτριον Κ. Ζιανίκαν, 4) Τον Βασίλειον Γ. Γκότρον και 5)Τον παπα-Κωνσταντίνον

Ως γενικόν γραμματέαν δίδομεν τον Κωνσταντίνον Τσιάμπαλην.

α) Υποχρεούνται όπως κανονίσουν τα χρήματα δια τον καπάρον του χωρίου μας, πόσον θα πληρώσει έκαστος και θα συναχθούν από τους ιδίους.

β) Οι άνωθεν πληρεξούσιοι ομού με τους ετέρους εννέα έχουν να βγάλουν εκτιμητάς όπως εκτιμήσουν τον τόπο μας με φόβον θεού και βάρος της ψυχής των, άνευ ουδεμιάς αντιστάσεως υπό των χωρικών.

Οι άνωθεν πέντε πληρεξούσιοι έχουν απόλυτον εξουσίαν, δηλαδή εάν κανείς από τους χωρικούς δεν θελήσει να πωλήσει ζώα, χωράφια ή ό,τι άλλο έχει προς εξαγοράν των χωραφίων του δικαιούσθε οι πληρεξούσιοι να τα πουλήσουν

Δικαστικών συμπράξεων.

Εις τους άνωθεν πληρεξουσίους δίδομεν το παρόν μας και είμασθε υπεύθυνοι να πληρώσουμε εις αυτούς όσα χρήματα μας κανονίσουν οι εκτιμηταί δια τα χωράφια μας άνευ αντιστάσεως.

Εγένετο το παρόν δι’ ασφάλειαν των πληρεξουσίων και υποφαινόμεθα.

Το ημεροδούλιο κανονίζεται

Κ. Δ. Κατσιανάς,  Κώστα Χουλιάρας,  Παναγιώτης Βασίλης,     Μήτρο Θανασούλας, Κώστα Λάμπρος, Μήτρο Σπύρος, Νίκο Παππάς, Νικόλα Πολίτης,  Χρήστος Καραγεώργος,  Νάσου Χλιάρας,  Δημηράκης Κ. Παναγιαλής,  Νίκο Δήμας,  Θωμάς  Κίτσιος.

Η Σκούπα είναι ένα από τα λίγα χωριά της Ελλάδας που είναι ιδιόκτητο. Για λίγα χρόνια στη διάρκεια της επταετίας και αργότερα το χωριό μετονομάστηκε σε Καρυδέα γιατί το παλιό Σκούπα δε θεωρήθηκε εύηχο. Το βάρος της ιστορίας του ονόματος επέβαλε  εκ νέου τη μετονομασία του χωριού σε ΣΚΟΥΠΑ.
Σκούπα λοιπόν και σ’ όποιον αρέσουμε!